KOSA - Malbork - Marienburg: września 2007

! ( ZDJECIA NIE SA POWIAZANE Z PONIZSZYM TEKSTEM ) !

Malbork - jest miastem na południowym skraju Żuław Wiślanych. Leży nad Nogatem. Liczy około 40 tys. mieszkańców. Jest ośrodkiem przemysłowym i usługowym regionu rolniczego. W mieście rozwinięty jest przemysł spożywczy, włókienniczy, maszynowy i odzieżowy. Malbork jest węzłem kolejowym i drogowym, posiada niewielki port rzeczny. Miasto jest też ośrodkiem turystyczno - krajoznawczym.

Historia miasta zaczyna się w XIII wieku, kiedy to Krzyżacy rozpoczęli budowę zamku. Początkowa nazwa Marienburg została spolszczona na Malbork dopiero w XVI wieku. W 1276 roku osada, która powstała przy zamku otrzymała prawa miejskie. W latach 1309 - 1457 roku warownia malborska była siedzibą wielkiego mistrza zakonu i stolicą państwa krzyżackiego. Rozbudowa zamku w XIV wieku spowodowała napływ rzemieślników. Na mocy pokoju toruńskiego w 1466 roku Malbork przyłączony został do Polski (Prusy Królewskie). Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku znalazł się w zaborze pruskim. Ożywienie gospodarcze miasta nastąpiło w XIX wieku w związku z budową w latach 1855 - 1857 linii kolejowej Berlin - Królewiec. Powstały zakłady przemysłowe i urządzenia komunalne. Po plebiscycie w 1920 roku pozostał w Prusach Wschodnich. W okresie międzywojennym wybudowano port i nowe zakłady przemysłowe. W czasie II wojny światowej 1939 - 1945 w Malborku znajdował się obóz jeńców różnych narodowości (liczył ponad 32,5 tys. osób). W okresie od 25 stycznia do 17 marca 1945 r. toczyły się tutaj zacięte walki o to miasto, przekształcone przez Niemców w twierdzę. Malbork został poważnie zniszczony w wyniku działań wojennych. Od 1945 roku Malbork leży w granicach Polski. Został odbudowany. Najważniejszym zabytkiem Malborka jest wielki kompleks zamkowy wybudowany przez Krzyżaków.

Zamek w Malborku - był siedzibą władz państwa krzyżackiego. Później stał się własnością polskich królów. Jest jedną z najbardziej okazałych budowli obronnych na świecie, unikatowym zabytkiem klasy zerowej. Zbudowana pod koniec XIII wieku na prawym brzegu rozwidlonej Wisły - - Nogatu, warownia stała się siedzibą wielkich mistrzów. Zajmuje powierzchnię 21 hektarów i jest otoczona wysokimi i grubymi murami obronnymi. Była to tak potężna twierdza, że stolicę państwa krzyżackiego przeniesiono z Wenecji właśnie do Malborka.

W skład zespołu malborskiej warowni wchodzi: Zamek Wysoki, Zamek Średni i najrozleglejszy - Zamek Niski.

Wysoki Zamek jest najpotężniejszym członem całego zespołu zamkowego, budowanym w latach od 1272 (lub od 1279) do około 1300 r. i rozbudowanym w pierwszej połowie XIV w. Stanął on na wyrównanej i być może podwyższonej w pierwszym etapie prac platformie, której powierzchnia leży kilkanaście metrów wyżej niż lustro wody płynącego obok Nogatu. Wysoki Zamek zbudowano na rzucie czworoboku o wymiarach 51,6 x 60,7 m. W Zamku Wysokim znajdowały się trzy kaplice, sale sypialne, skarbiec, kuchnie i więzienie. Około 1310 r. w miejscu dawnego refektarza i biura konwentu wzniesiono nową salę kapitulną. Nastąpiło to w związku z awansem Malborka na stolicę państwa krzyżackiego. Wypłynęła wówczas potrzeba uzyskania obszernego i reprezentacyjnego pomieszczenia na posiedzenia Kapituły Generalnej Zakonu, podczas których zapadały postanowienia o najwyższej wadze państwowej, odbywały się wybory wielkich mistrzów, składano doroczne sprawozdania z działalności komturii. Tutaj także odbywały się zebrania licznego malborskiego konwentu służące zaznajamianiu braci z przepisami reguły zakonnej oraz regulowaniu czynności załogi. W posadzce sali znajdowały się otwory zamknięte mosiężnymi pokrywami. Są to wyloty kanałów, którymi z urządzenia ogrzewczego urządzonego w piwnicy płynęło do sali gorące powietrze. I chociaż system ten dziś nie funkcjonuje, możemy obejrzeć centralne ogrzewanie sprzed wieków. Na Zamku Wysokim znajduje się Kaplica Św. Anny, zbudowana około 1340 roku. Jest to kaplica grobowa wielkich mistrzów. Trumny ich składano w krypcie o głębokości 3 metrów i zasklepionej kolebką, znajdującej się pod posadzką kaplicy. Z 11 płyt nagrobnych, pod którymi złożono ciała zmarłych, dochowały się jedynie trzy: Dietricha von Altenburga (zm. 1341 r.), Henryka Dusemera (zm. 1353 r.), i Henryka von Plauena (zm. 1429 r.). W krypcie tej spoczęli również tak znani mistrzowie jak Winrich von Kniprode, Konrad Wallenrod, czy poległy pod Grunwaldem Urlich von Jungingen. Kryjące ich i pięciu dalszych dostojników zakonnych płyty przepalono w pierwszym okresie rządów pruskich na wapno.

W skrzydle zachodnim Zamku Wysokiego znajdowały się na parterze: piekarnia (później browar ciemnego piwa), a dalej wielka kuchnia konwentu (za polskich czasów warzelnia jasnego piwa), z której ręczną windą transportowano posiłki do refektarza konwentu na drugie piętro. Pod kuchnią mieściła się piwnica, a w jej niższej kondygnacji urządzili Krzyżacy zamkową katownię, w której torturowano więźniów. Polskie inwentarze z XVI w. nazywały to pomieszczenie "męczarnią".

Na styku skrzydła zachodniego i południowego bierze początek korytarz przechodzący w kryty ganek długości 60m Ganek prowadzi do potężnej wieży obronnej, usytuowanej daleko od bryły zamku, poza dwiema liniami murów, nad fosą zachodnią twierdzy. Wieża przeznaczona była także na ustęp konwentu. Jej nazwa "gdanisko" albo Dansker nie została dotąd przekonywająco wyjaśniona.

Średni Zamek był siedzibą zwierzchnika zakonu (Pałac Wielkiego Mistrza) oraz urzędów centralnych państwa krzyżackiego. Po przeniesieniu we wrześniu 1309r. siedziby wielkich mistrzów krzyżackich z Wenecji do Malborka przystąpiono bezzwłocznie do budowy pierwszej rezydencji najwyższego zwierzchnika Zakonu. Początkowo mieszkał on na Wysokim Zamku. Budowa, a następnie rozbudowa Średniego Zamku prowadzone były do końca XIV w. Rezultatem był niezwykle interesujący w swych kształtach z epoki dojrzałego gotyku i cenny architektonicznie kompleks rezydencjonalny i zarazem obronny. Obronność ta spotęgowana została zbudowaniem na zewnątrz, od północy i wschodu ciągu fortyfikacyjnego w postaci muru i wież narożnych. Przedłużenie tego ciągu objęło kolejnym pasem muru obronnego Wysoki Zamek.

W latach 1318 - 1324, gdy w Malborku sprawował rządy mistrz krajowy Friedrich von Wildenberg, a wielkim komturem był Werner von Orseln (wielki mistrz Karol z Trewiru przebywał od 1318 do 1324 r. poza Prusami) wzniesiona została najbardziej monumentalna sala zamku malborskiego znana pod nazwą Wielkiego Refektarza, nazywanego za polskich czasów Salą Królewską na pamiątkę hołdu, jaki przyjął w niej Kazimierz Jagiellończyk po objęciu Malborka w 1457r. Refektarz posiada wymiary 15 x 30 m, przy około 9 m wysokości. Sala ta mogła pomieścić jednocześnie 400 braci zakonnych. Oświetla ją 14 wielkich ostrołukowych okien. Niezwykłym osiągnięciem nieznanego z imienia budowniczego jest olbrzymie palmowo-żebrowe sklepienie, wsparte na trzech smukłych, ośmiobocznych kolumnach z ciemnego granitu. Sala ta była w czasach krzyżackich miejscem uroczystych biesiad urządzanych dla znakomitych gości, z okazji zwycięstw itp. Być może, iż w niej właśnie podejmowano ucztą króla Kazimierza Wielkiego, podczas jego wizyty w zamku malborskim w 1336 r. Król Kazimierz Jagiellończyk występuje tu już jako władca odebranych Krzyżakom ziem pomorskich, przyjmując w Wielkim Refektarzu przysięgę wierności od przedstawicieli stanów i miast. Później sala była jadalnią urzędników starostwa i ekonomii. Obecnie w sali prowadzone są prace konserwatorskie.

Pałac Wielkiego Mistrza znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie z Wielkim Refektarzem, z którym łączą go wąskie schody. Pałac był do 1457 r. rezydencją stołeczną wielkich mistrzów, a następnie do 1772 r. królów polskich. Pierwsza siedziba zwierzchników Zakonu stanęła na tym miejscu w pierwszej połowie XIV w. Jej rozbudowę zapoczątkowano w 1382 r., w szczytowym okresie potęgi militarnej i gospodarczej państwa krzyżackiego. Do 1393 r. wzniesiono zachodnią część pałacu, zwróconą fasadą w stronę Nogatu. Posiada ona 4 kondygnacje wznoszące się na wysokość 30 m. Budowę zainicjował prawdopodobnie wielki mistrz Conrad Zöllner, rządzący Zakonem w latach 1382 - 1390. W dobudowanej części znalazły się w niższych kondygnacjach liczne pomieszczenia, archiwa itp., a na głównym piętrze dwa refektarze - letni i zimowy oraz krużganek po ich północnej stronie.

W czasie od 1393 do 1399 r., za rządów Konrada von Jungingena zbudowano część wschodnią pałacu, a w niej - na piętrze - obszerne mieszkanie wielkich mistrzów, ich kancelarię i obszerną sień. W tym czasie rozbudowano także kaplicę pałacową.

Letni Refektarz ukończono budować w 1393 r. Tę wspaniałą komnatę wzniesiono na rzucie kwadratu o wymiarach 14 x 14 m. Jej wysokość to 9,7 m. odbywały się tu najbardziej uroczyste audiencje i spotkania z wybitnymi gośćmi. Ogromne sklepienie komnaty dźwigane było przez jedną tylko ośmioboczną kolumnę z ciemnego granitu. Z jej niepozornej głowicy wystrzela w górę szesnaście żeber i w palmowym układzie dochodzi do zworników. Sala ogrzewana była paleniskiem w kominku. Na lewo od niego znajduje się otwór w ścianie i lada, na którą przynoszono potrawy, dostarczane kręconymi schodami z kuchni czynnej na parterze. W ścianie nad okapem kominka tkwi kamienna kula działowa. Według tradycji pochodzi ona z czasów oblężenia Malborka przez wojska Jagiełły. Według Długosza Polacy ostrzeliwali wówczas zamek z dział ustawionych na lewym brzegu Nogatu.

Przez drzwi przy południowej ścianie wchodzi się do podobnej w kształcie, lecz mniejszej sali o wymiarach 12 x 12 m i wysokości 7,8 m. Salę tę nazwano Zimowym Refektarzem, gdyż mógł być wykorzystywany w porze zimowej dzięki ogrzewaniu gorącym powietrzem, dochodzącym z pieca znajdującego się w części piwnicznej.

Na Zamku Średnim mieściła się w czasach krzyżackich infirmeria, czyli szpital - schronisko dla starców, byłych członków konwentu. Dobudowana została do zewnętrznego muru zachodniego skrzydła Średniego Zamku, co nastąpiło prawdopodobnie po 1310 r., zapewne w okresie budowy Wielkiego Refektarza.

Niski Zamek mieścił zbrojownię, szpital, mieszkania służby, warsztaty, magazyny oraz kościół św. Wawrzyńca. Niski Zamek nazywany jest też przedzamczem. Rozciąga się głównie na północ od Zamku Średniego, ale przechodzi też wąskimi pasami przed wschodnie i zachodnie fasady Średniego i Wysokiego Zamku oraz przed otaczające obydwa te człony linie murów obronnych. Zabudowa i ufortyfikowanie całego obszaru Przedzamcza nastąpiło w pierwszej połowie XIV w. Jednym z obiektów w opisywanej linii, posiadającym kiedyś wielkie znaczenie militarne, a przede wszystkim komunikacyjne, jest monumentalny zespół Bramy Mostowej, wzniesiony po 1335 r. Brama o dwóch otworach przejazdowych strzeżona jest przez dwie cylindryczne baszty z chodnikami obronnymi pod dachami. Ganek wybiegający z południowej baszty umożliwiał dojście do kolejnych linii fortyfikacyjnych otaczających Wysoki Zamek.

Najstarszym zabytkiem na Przedzamczu jest monumentalna Zbrojownia nosząca wschodnią nazwę Karwan. Wzniesiono ją zapewne przed 1320 r. W tej wielkiej budowli o wymiarach 20,5 x 45 m ustawiano w zasklepionych komorach przyziemia działa i wozy bojowe, a w górnym pomieszczeniu sprzęt gospodarczy. Zawiadywał Zbrojownią specjalny urzędnik.

Zespół zamkowy był nieustannie rozbudowywany i dostosowywany do celów reprezentacyjnych. Podobnie jak we wszystkich krzyżackich budowlach obronnych tak i tutaj były strzelnice i dziedziniec wewnętrzny, służący rycerzom do ćwiczeń. Zespół zamków wraz z Pałacem Wielkiego Mistrza nie mógłby powstać bez solidnej wiedzy architektonicznej. Średniowieczni budowniczowie popełnili tylko jeden błąd - wybrali złe podłoże i teraz zamek "tańczy" na grząskim gruncie.

W okresie pokoju życie na zamku toczyło się wokół służby bożej. Bicie dzwonów odmierzało czas i wzywało mnichów na modlitwę. W kościele NMP największą czcią otaczano drzazgę z Krzyża Świętego, podarowaną zakonnikom przez króla Francji Karola V w 1374 r., a w kościele św. Wawrzyńca adorowano relikwiarz w kształcie ręki zwany "Przewodnikiem dusz".

Zespół zamkowy pozostawał w rękach Krzyżaków do połowy XV wieku. W następstwie wojny trzynastoletniej pomiędzy Państwem Zakonnym a Królestwem Polskim w 1457 roku zamek malborski drogą wykupu z rąk krzyżackich wojsk zaciężnych znalazł się w ręku polskim. Warownię i miasto przejął Kazimierz Jagiellończyk. Pałac stał się własnością królów polskich i był rezydencją królów w czasie ich wypraw do Prus Królewskich. Rezydowali w nim też starostowie i podskarbiowie. Poza tymi funkcjami był on jedną z głównych twierdz Rzeczypospolitej w tej części królestwa. W zamku mieścił się arsenał broni, w basztach gromadzono proch. O jego właściwy stan dbał burgrabia mianowany każdorazowo przez starostę.

Pierwotną funkcję przypisaną poszczególnym członom zamku zachowały one przez okres około 150 lat. Jedynie Zamek Wysoki zamieniono na magazyn żywności. W tym czasie nie przeprowadzano na zamku żadnych zmian funkcjonalnych. Dopiero około 1600 roku zaczęły się przebudowy zamku. Dotyczyły one w głównej mierze Pałacu Wielkich Mistrzów. Nie ominęły zamku malborskiego w XVII wieku kataklizmy wojenne oraz pożary. Pomimo zniszczeń I połowy XVII wieku już około 1650 roku zamek błyszczał w pełnej krasie dzięki zabiegom starosty malborskiego Gerharda Denhoffa. Rozkwit warowni przerwał jednak "potop" szwedzki. Po jego zniszczeniach zamek nigdy już nie osiągnął dawnej świetności. Zaczął tracić swe znaczenie militarne. Miary zniszczeń dopełniła wojna północna. Jedynie główny kościół zamkowy utrzymywali w porządku Jezuici. Przez ponad trzy wieki warownia malborska pozostawała w ręku polskim. W okresie tym niewiele zmieniła się średniowieczna sylwetka zamku. Nastąpiły wprawdzie zmiany we wnętrzach poszczególnych budowli, jednak castrum nadal posiadało wygląd średniowiecznej warowni.

Największej dewastacji dokonali Prusacy, którzy przejęli Malbork po pierwszym rozbiorze Polski. Początkowo, w latach 1773 - 1774 warownię przebudowano na koszary, a w latach 1801 - 1804 na magazyny wojskowe. W Pałacu Wielkich Mistrzów były mieszkania i warsztaty tkackie, a w Wielkim Refektarzu odbywały się musztry konne. Negatywne nastawienie do krzyżackiej tradycji, jakie panowało w Prusach, a także wyczerpanie zasobów skarbu państwa spowodowane wojnami napoleońskimi doprowadziły do faktu, że ta wspaniała realizacja średniowiecznej architektury militarnej popadała w coraz większą ruinę. W ciągu I połowy XIX wieku rozpoczęły się pierwsze prace konserwatorskie. Decyzja o odbudowie warowni zapadła dopiero w 1877 roku. Prace podjęte zostały w 1882 roku.

Działania II wojny światowej nie oszczędziły zamku malborskiego. Decyzją władz wojskowych zamieniony został w twierdzę. Twarde walki wiosną 1945 roku doprowadziły do zrujnowania tego klejnotu architektury średniowiecznej. Zniszczenia zabytkowego zespołu szacowane były na około 50 %. Najbardziej ucierpiała strona wschodnia wystawiona na bezpośredni ostrzał artyleryjski. Nie bez znaczenia na skalę zniszczeń był fakt błędnej oceny znaczenia tej twierdzy przez dowództwo rosyjskie. Postanowiło ono pokonać wojska niemieckie bez względu na straty. Dwumiesięczne oblężenie obróciło wiele elementów zamku w kompletną ruinę.

Po przejęciu obiektu przez polską administrację zamek znalazł się w gestii Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W ciągu pierwszych pięciu lat zabezpieczono zrujnowane wnętrza przed działaniem szkodliwych czynników atmosferycznych. Rozpoczęto żmudne dzieło odbudowy. Kolejne dziesięciolecie to okres administrowania zamkiem przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Przez cały ten okres kontynuowano odbudowę. Jednak były to działania o niepogłębionym warsztacie badawczym. Prace posuwały się do przodu. W nocy 7 na 8 września 1959 roku na Zamku Średnim wybuchł pożar. Strawił on dachy skrzydeł wschodniego i północnego zamku. W następstwie tej tragedii powołano Muzeum Zamkowe prowadzące do dziś prace nad odbudową i rekonstrukcją zamku. Systematyczne prace badawcze prowadzone pod okiem Rady Muzealnej przynoszą wymierne efekty w postaci przywracania zamkowi coraz to następnych odbudowanych elementów warowni. Na szczególną uwagę zasługuje tu kolekcja wyrobów artystycznych z bursztynu, gabinet numizmatów oraz medali, kolekcja oręża średniowiecznego i nowożytnego, a także wspaniałe zbiory gotyckich detali architektonicznych.

( ZDJECIA TEMATYCZNE )

BRONA

studnia na Zamku wysokim z korona przedstawiajaca pelikana karmiacego mlode

Widok przez otwor w wierzy Gdanisko ,przez ktory jak mowi legenda stracano niewygodnych
krzyzakow ,aby rozbili sie o sciane i na zawsze znikneli w fosie
Wysokosc okolo 20 metrow

Oltarz ofiarny usytuowany u podnoza Gory Sw. Wawrzynca
Polowa X wieku

Palenisko pieca zamkowego ,rozpalany tutaj ogien rozgrzewal az do czerwonosci umieszczone
w nieco wyzej polozonej niszy setki kamieni i malych glazow.
Cieplo wydobyte w ten sposob przedostawalo sie w specjalnie przygotowanych kanalach,
ktore oplataly wrecz prawie caly Zamek

KOSA - Malbork - Marienburg

czwartek, 6 września 2007

Historia Polski

środa, 5 września 2007

Moja muzyka - My Music

poniedziałek, 3 września 2007

Malbork ( Marienburg )